رفراکتومتر دستی : نام دستگاه رفراکتومتر از ترکیب دو کلمه Refract که به معنای شکسته شدن می باشد و meter که سنجش معنی می دهد به وجود آمده است که در معنای تحت الفظی آن شکست سنج می باشد ؛ از آنجایی که این دستگاه میزان شکست نور در مواد مختلف را اندازه گیری می کند شاید شکست سنج به زبان فارسی نام مناسبی برای این دستگاه باشد.
رفراکتومتر دستی در واقع دستگاهی است برای تعیین میزان خلوص و همچنین شناسایی مواد گوناگون در آزمایشگاه های مختلف که به فرایندی که در این دستگاه انجام می شود در اصطلاح رفرکتومتری می گویند؛ در یک تعریف خلاصه وار رفرکتومتری به تعیین دقیق ضریب شکست انواع مواد در شکل های مختلف مایع ، گاز و جامد گفته می شود. از انواع متنوع این دستگاه ها در زمینه های مختلف پزشکی و آزمایشگاهی برای انجام کارهایی مانند تعیین میزان اوره موجود در خون و همچنین موارد دیگری مثل مقدار چربی ، قند و پروتئین موجود در آن ، سنجش میزان غلظت مایعات و همچنین تعیین غلظت Urine (ادرار) استفاده می شود.
جدا از موارد استفاده این دستگاه در زمینه های مختلف آزمایشگاهی ، بیمارستانی و پزشکی ، رفراکتومتر ها در صنایع مختلف نیز کاربرد های بسیار مهمی دارند. به عنوان نمونه می توانیم به استفاده و کاربرد این دستگاه ها در حوضچه های کوچک و بزرگ پرورش ماهی و انواع آبزیان دیگر اشاره کنیم. همچنین رفراکتومتر ها در کارهای دیگری مانند تولید نمک طعام و اندازه گیری میزان پروتئین پلاسما موجود در خون و ادرار دام ها در علوم دامپزشکی و بسیاری از صنایع دیگر نیز کاربرد های فراوانی دارند.
پس از معرفی کلی رفراکتومتر ها و کاربردهای انواع مختلف آنها در علوم و صنایع گوناگون حال قصد داریم تا به نحوه کار رفراکتومتر دستی بپردازیم. به صورت خلاصه وار باید بگوییم که مکانیزم کار دستگاه به این صورت است که پس از قرار دادن نمونه در جای خود ، نوری از درون آن عبور می کند. با عبور این نور و شکسته شدن آن به دلیل تفاوت غلظت دو محیط ، ضریب شکست نمونه تعیین می شود. ضریب شکست مولفه ای است که برای هر ماده ای متفاوت است و در واقع مشخصه ای منحصر به فرد برای هر عنصر می باشد.
چگونگی کار کردن با انکسار سنج و همچنین خواندن مقدار عددی آن کار سختی نیست و برای انجام این کار فرد نیاز به تخصص ، مهارت ، تجربه یا مدرک خاصی ندارد. روال کار به این شکل است که باید ماده مورد نظر را درون حلال مشخصی حل کرده و سپس یک یا دو قطره از آن محلول را بر روی صفحه شیشه ای رفراکتومتر که محل قرارگیری نمونه است بریزید. پس از این مرحله درپوش دستگاه را بسته و آن را جلوی نور قرار دهید ؛ نور مورد نظر می تواند نور طبیعی مانند خورشید باشد و یا می توان از نورهای مصنوعی محیط مانند انواع چراغ ها و لامپ ها برای این کار استفاده کرد. پس از مدت کوتاهی عددی (که معروف به عدد بریکس است ) بر روی نمایشگر رفراکتومتر دستی نقش می بندد و شما می توانید با مراجعه به جدول معروف بریکس و مطابقت دادن آن عدد با جدول میزان ضریب شکست ماده مورد نظر را تفسیر کنید.
رفراکتومتر ها به صورت کلی دارای دو منشور در ساختار داخلی خود هستند که یکی از آنها منشور انتشار دهنده و دیگری منشور شکست دهنده نامیده می شود. خوب است بدانید که نمونه ای که قرار است مورد بررسی قرار بگیرد و ضریب شکست آن توسط رفراکتومتر تعیین شود در داخل دستگاه دقیقاً در جایی بین این دو منشور قرار می گیرد. با تابش نور به دستگاه ابتدا پرتو نور از منشور انتشار دهنده می گذرد و سپس به همان چند قطره از نمونه ای که در دستگاه ریخته ایم می رسد. پس از آنکه پرتو نور از نمونه گذشت به منشور شکست دهنده می رسد. از دیگر اجزای داخلی رفراکتومتر ها می توانیم به دو عدد لنز که درون آنها تعبیه شده اشاره کنیم. یکی از این لنزها به نام لنز تصویر شناخته می شود و دیگری را لنز n می نامند. لازم به ذکر است که حرف n در رفراکتومتر به معنای ضریب شکست می باشد. در نهایت خوب است که این مطلب را نیز بدانید که برخی از مدل های مختلف این دستگاه ها دارای ترمومتر نیز می باشند که به وسیله آن می توانند دمای نمونه را در زمان اندازه گیری ضریب شکست آن ثبت کنند .